Diensten in plaats van bezit, hergebruik en upcycling als reactie op de wegwerpmaatschappij en consumeren vervangen door consuminderen: het zijn tendensen die je tegenwoordig in diverse sectoren tegenkomt.

In een interview met De Morgen duidt de Duits-Nederlandse architect Thomas Rau zijn visie op architectuur: “Een gebouw staat er doorgaans zo’n 50 jaar. Wij willen er alle materialen één op één weer uit kunnen halen.” Dat alles om te voorkomen dat de gebruikt grondstoffen afval worden.” Over bezit is hij duidelijk: “Velen hangen er hun identiteit aan op. Maar jongere generaties doen dat al minder. Ze willen geen auto maar mobiliteit. Eigendom betekent dat je betaalt voor dingen die kapotgaan en zo grondstoffen verspilt. Sommigen bouwen zo zelfs schulden op. Met producten als service is iedereen beter af. Uiteindelijk komen we hier met niets en vertrekken we met niets.”

Ook in België zijn woorden als ‘minimalisme’, ‘consuminderen’ en ‘ontspullen’ in zwang. Trekker van deze beweging is Netwerk Bewust Verbruiken. De vzw bundelt een 40-tal organisaties die mensen aanzetten tot een duurzamer en eenvoudiger leven. Hoe mensen dit kunnen doen, daar helpt het Netwerk bij op een positieve en concrete manier. Grootse uitdagingen en problemen worden op die manier heel toegankelijk. Mensen aanzetten tot het herstellen, hergebruiken en delen van spullen, eerder dan het kopen, is een van de doelstellingen van Netwerk Bewust Verbruiken (NBV). We legden ons oor te luister bij coördinator Barbara Janssens.

Het huis leeg, het hoofd leger. Of: minder spullen, meer tijd. Kloppen deze beweringen?

Ontspullen is maar één stap in het maken van bewuste keuzes. Voor mij persoonlijk zijn minder spullen het gevolg van de omgekeerde beweging. Ik ga voor een duurzame levensstijl en door deze bewuste beslissing wordt mijn leven veel eenvoudiger. Het is naast een soort zelfzorg ook een zorg voor de omgeving en voor de ander. Daar draait het voor mij om: bewust in het leven staan, door bijvoorbeeld de keuze te maken om minder te werken, minder spullen te kopen en te kiezen voor kwaliteit.

Ik geef een voorbeeld. Als je op de vraag “Hoe gaat het” antwoordt met “druk druk druk”, is dat vaak het gevolg van een keuze. Ik werk niet full time maar wel in een job die ik erg graag doe. Dat geeft me meer tijd om andere engagementen aan te gaan, voor mijn gezin en voor mezelf. Kiezen is niet verliezen, maar is vrijheid. Dat geldt ook voor mijn groentenabonnement. Omdat de verse en lokale seizoensgroenten bij ons worden geleverd moet ik minder stressen in de winkel. 

 Volgens James Wallmann, auteur van het boek ‘Ontspullen‘ “houden materiële aankopen mensen uit elkaar. Ervaringen geven mensen het gevoel dat ze deel uitmaken van een groep”. Hoe kijk je daar zelf naar? Zijn ervaringen belangrijker dan materiële voorwerpen?

Ik denk dat ervaringen inderdaad verbindend werken, zoals samen sporten, of je kinderen naar eenzelfde school laten gaan. Niet voor niets is een teambuilding efficiënt om je team bij elkaar te brengen.

Maar spullen kunnen ook verbindend werken als ze staan voor een bepaalde keuze of levensstijl. De Apple-producten zijn daar een goed voorbeeld van, of een plooifiets van Brompton. Wellicht meer van belang is wat je ermee doet. Zowel bij ervaringen als materiële voorwerpen gaat het vooral om de aandacht die je ze geeft. Ook hier: de kwaliteit primeert op de kwantiteit. Ook ervaringen kunnen vluchtig zijn of helemaal niet duurzaam.

De aanhangers van het minimalisme gaan voor een minimum aan spullen. Vaak zijn dat duurdere en designobjecten. Maar je kan heel bewust kiezen, bijvoorbeeld voor ecologische kledij, zoals ik doe. We hebben er thuis bewust voor gekozen om geen auto te hebben, en dus investeer ik in betere fietsen om zo een lange fietsreis te kunnen doen.

Vroeger werkten we met Netwerk Bewust Verbruiken rond twee thema’s: enerzijds het consuminderen, waar alles rond delen en herstel onder valt. Anderzijds het consumanderen, dat het eerlijk en ecologisch aankopen aanmoedigt. Maar we zijn bewust afgestapt van individuele gedragsverandering. We willen mensen niet enkel zien als consumenten en richten ons nu meer op de stappen vóór de consumptie. Heb je dit wel nodig? Moet je dit wel bezitten? Kan je niet iets gebruiken dat je al hebt of kan je iets repareren of lenen? We gebruiken nu onze zogenoemde ‘piraminder’ als leidraad. Ontspullen werkt volgens mij niet als solo-shot. Je kan perfect in een minimalistisch leeg huis wonen met twee borden en twee tassen en bij elk bezoek wegwerpservies kopen. Het gaat om een levenshouding.

We stimuleren het eenvoudige en duurzame leven via projecten zoals ‘Simplify Life’ (met een inspiratiedag op 12 februari 2017 in Ternat*), het ondersteunen van Repair Cafés in Vlaanderen en we pionieren met het eerste kinderfietsdeelsysteem ‘Op Wielekes’.

Hoe gemakkelijk is het om te consuminderen als we vooral aangemoedigd worden om te kopen?

Het kopen beperkt zich niet tot het aanschaffen van spullen. Ervaringen en belevingen kan je ook kopen, en daar spelen (auto-)reclames gretig op in. NBV wil vooral mensen aanmoedigen om bewuster te kopen. Als je bewust kiest om minder vlees te eten, dan koop je meer groenten. Als je bewust kiest om geen auto te bezitten zal je wellicht meer gebruik maken van openbaar vervoer en fietsen. Ik koop bewust maximaal 10 kledingstukken per jaar, maar dan wel zo duurzaam mogelijk. Door heel bewust kleiner te wonen, minder spullen te bezitten, minder te werken en meer thuis te zijn, heb je ook een ander uitgavepatroon. Dat is wat we met ‘Simplify Life’ net aanmoedigen. Je leven kan stukken eenvoudiger worden als je op voorhand al keuzes maakt.

De mens is een verzamelaar en gedragsbiologen wijzen op onze oerdrang om te kopen. Hoe atypisch menselijk is het dan om bewust spullen weg te doen?

Ontspullen gaat niet over een leven zonder spullen, maar met minder spullen. Kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit. Gedragsbiologen zullen ook zeggen dat mensen sociale wezens zijn die ervaringen en beleving verkiezen boven het verzamelen van spullen, die tijd willen doorbrengen met hun kinderen, een boswandeling maken of willen fietsen met hun lief.

Ook persoonlijk is het een proces: sommige dingen gaan goed, andere zijn moeilijk of uitdagend. Ontspullen is en blijft voor mij een uitdaging. Ik heb moeite om zaken weg te doen. Of ik zelf gelukkiger word van minder spullen kan ik niet goed zeggen. Omgekeerd geldt het alleszins wel: veel spullen maken me niet gelukkiger. Maar ik koop bewust weinig nieuwe zaken en probeer altijd eerst de reflex te maken om te lenen of tweedehands te kopen. Zo zijn verleidingen makkelijker te weerstaan. Specifiek voor het kopen van kleding maakte ik een ’10-jokers-bonnenboekje’ voor mezelf.

Andere dingen gaan mij gemakkelijker af. Zo delen we veel: een auto, ons huis, onze tuin met de buren, een garage voor de extra spullen (lacht) en kinderfietsen via ‘Op Wielekes’. Ik ben ervan overtuigd dat de economie de komende jaren veel zal veranderen qua bezit. Gebruik zal steeds belangrijker en makkelijker worden. Bezit zal meer gezien worden als ballast. Denk maar aan de muziekstreaming-dienst Spotify.

Consuminderen wordt ook gekoppeld aan een duurzame levensstijl. Maar praat het consuminderen mensen niet eerder een schuldgevoel aan? Is het aanpassen van je persoonlijke levensstijl niet eerder morrelen in de marge? Leidt het niet af van structurele oplossingen die op een hoger politiek niveau moeten beslist worden?

Dat is de reden waarom wij afgestapt zijn van het consuminderen en pleiten voor een eenvoudiger en duurzaam leven. ‘Tiny House’ (het bewust klein gaan leven) trekt net veel jongeren aan, onder meer omdat het betaalbaar is. Vele jongeren zweren niet meer zo bij bezit, willen geen auto maar mobiliteit. Maar natuurlijk moet er politiek ook iets gebeuren en moeten producenten anders gaan produceren. De overheid moet inzetten op kwalitatieve en herstelbare producten, circulaire economie en op de 30-uren werkweek.

We proberen met NBV beweging te maken, pilootprojecten te stimuleren, een voorafspiegeling van de duurzame samenleving te creëren en zo het draagvlak te vergroten. Wij willen focussen op het welzijn eerder dan welvaart en de publieke opinie uitdagen om samen ons waardenpatroon te oriënteren naar wat gelukkig maakt. The next big thing will be a lot of small things, zoals een tijdje terug op een Gentse universiteitsgevel te lezen stond.

Interview: Maarten Vanhee

Meer info:
www.simplifylife.be
www.opwielekes.be
www.bewustverbruiken.be

‘Hoeveel is genoeg?’ Geld en het verlangen naar een goed leven
Jan Mertens (denktank Oikos) over het denken van vader en zoon Skidelsky
donderdag 16 februari 2017 (19u30), Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk
Meer info & inschrijven

‘Minimalism’ – een film over minder
dinsdag 21 februari 2017 (19u30), Vormingplus, Wandelweg 11, Kortrijk
Meer info & inschrijven

* De toespraak van Barbara Janssens op de Simplify Life Trefdag kan je herlezen op de site van Netwerk Bewust Verbruiken.