Wie op 7 maart ’18 in het gebouw van het Sociaal-Agogisch werk van Hogeschool Vives in Kortrijk moest zijn, werd ofwel verwacht op de Ladies Night, of kon – iets minder uitbundig, maar heel diepgaand – de start meemaken van ‘Rondom Prison’. Tijdens deze reeks lezingen, ontmoetingen en bezoeken wordt een stand van zaken opgemaakt van justitie anno 2018, én tegelijk vooruitgekeken. Hoe ziet de wenselijke toekomst van het recht eruit?

De Kortrijkse advocaat Christian Vandenbogaerde (Lexcour-advocaten) bijt de spits af. Met een staat van dienst van meer dan 40 jaar blijkt hij het kluwen dat justitie is (toch voor ondergetekende) haarfijn te kunnen uitleggen. Hij blijkt, na een kennismakingsronde met de aanwezigen, verbaasd (en ook weer niet) dat de meeste interesse bij het publiek uitgaat naar het strafrecht. Hoewel justitie te maken heeft met de manier waarop het recht op alle vlakken wordt beoefend “is het strafrecht nu eenmaal de meest spectaculaire vorm waarin het recht zich toont”, en zelf is hij ook in deze branche van justitie het meest geïnteresseerd – nu al dus meer dan 40 jaar.

Al te vaak enkel à charge

Maar wat houdt dat strafrecht eigenlijk in? In eerste plaats is het een lastige tak van het recht, aldus Vandenbogaerde. “Het is verwarrend en stresserend voor wie ermee te maken krijgt. En doorgaans zijn dat mensen die kwetsbaar en onwetend zijn en in een compleet andere wereld terecht komen.” Het justitieapparaat is dan een vijandige wereld, wil hij kwijt. “Men is heel vaak op zoek naar de schuld van iemand (à charge), het ‘ontlasten’ (à décharge) van iemand wordt al te vaak genegeerd en verwaarloosd.”

Tussendoor geeft hij ook wat advies mee. “Doe nooit afstand van je recht op een advocaat. Want die zal erop toezien dat je wordt uitgelegd waarom en hoe je ondervraagd wordt.” Om er nadien aan toe te voegen dat de politie er niet voor terugschrikt om alle mogelijke psychologische trucs die ter beschikking staan te gebruiken – en daar heeft de politie het recht toe. In de zoektocht naar de waarheidsvinding is het een opgave een open mind te houden en niet in vooroordelen of een tunnelvisie te blijven steken.

Reputatie

Christian Vandenbogaerde geeft het toe: advocaten hebben hun reputatie niet mee. Men zegt dat ze onbetrouwbaar zijn, met te veel, te goed betaald en het zijn leugenaars. Maar hij wil het toch duidelijk gezegd hebben: “Advocaten moeten zo goed mogelijk zijn. Lees: ze moeten het recht zeer goed kennen en ze moeten het recht ook kunnen toepassen én ermee omgaan en uitleggen aan de cliënt. Achteraf weet je altijd méér dan daarvoor. Recht beoefenen is een voortdurend aftasten, en het is goed mogelijk dat je achteraf spijt hebt over bepaalde keuzes die je hebt genomen.”

Hoewel Vlaanderen 10 000 advocaten telt, krijg je telkens dezelfde 5 advocaten te zien in de pers. De relatie met de pers is een pijnpunt voor Vandenbogaerde, die het an sich bewonderenswaardig vindt hoe sommige confraters met de pers kunnen omgaan. Jonge beginnende advocaten zien de mediagenieke advocaten soms als een voorbeeld en streven dezelfde ‘bekendheid’ na terwijl vele dossiers en cliënten net gediend zijn met discretie. Beroepsgeheim is één van de belangrijkste kernwaarden van de advocatuur. Vandenbogaerde waarschuwt: “Van zodra de pers interesse krijgt voor een rechtszaak is de sereniteit weg. Iedereen wordt anders. Ik zie op televisie (bijvoorbeeld bij de reality televisie van ‘De Rechtbank’) collega’s en magistraten veranderen wanneer er camera’s in de buurt zijn.” Zodra de camera draait spreekt men anders.

Even was er de afspraak dat de advocaat met de pers niet meer ‘in toga’ mocht spreken. Rechtstreeks van de rechtszaal naar de perszaal was er niet meer bij. Het was de bedoeling een ‘afkoelingstijd’ te voorzien vooraleer advocaten met de pers mochten spreken. Maar ondertussen is die regeling ook alweer afgevoerd. “De Orde van de Vlaamse Balies vervult een belangrijke rol in de organisatie van ons beroep”, zegt Vandenbogaerde. “Want wat veel mensen niet weten is dat advocaten die vaak het nieuws halen net daardoor al wel eens op de vingers worden getikt door de Orde. Maar dat blijft binnenskamers, haalt nooit de pers en zelfs andere advocaten zijn hiervan niet op de hoogte.”

Inspelen op de tijd van vandaag

Christian Vandenbogaerde keert vervolgens op zijn stappen terug, en duidt de protagonisten aan die een belangrijke rol spelen in het strafrecht: de politie, de Hoge raad van justitie, de rechter, de Procureur des konings, en ook de onderzoeksrechter. “Maar het beroep van die laatste staat onder druk.” Hij verwijst naar de Affaire d’Outreau die in Frankrijk veel ophef veroorzaakte vanaf 2001, wanneer een inwoner van het Noord-Franse dorp tientallen mannen beschuldigde deel uit te maken van een pedofielennetwerk. Hoewel veroordeeld bleken tien mannen onschuldig te hebben vastgezeten. 1 man, welsiswaar vrijgesproken, maakte een einde aan zijn leven. Hij kon de schande niet aan.

Omwille van dergelijke gerechtelijke blunders, veroorzaakt door de macht van de onderzoeksrechter die lijdt aan koppige tunnelvisie, heeft Frankrijk de rol van de onderzoeksrechter grotendeels buitenspel gezet. En zo is het ook in Nederland geëvolueerd. Vandenbogaerde keert nog verder terug in de tijd, verwijst naar de grote wereldrijken van duizenden jaren terug, om de relatieve waarde van hervormingen te duiden. “Het recht is gebonden aan de samenleving van een bepaalde tijd, het recht speelt altijd in op de tijd van vandaag. Andere landen regelen justitie soms anders, maar daarom is het niet minder goed dan bij ons.” Justitie is permanent in evolutie. Maar de actuele hervormingen hier te lande zijn grotendeels ingegeven door budgettaire bekommernissen en dienen niet zozeer een kwalitatief betere justitie. “Men wil met allerlei regeltjes de weg naar de rechter vernauwen en zo de werklast van het justitieel apparaat verminderen. De dynamiek van onze Minister van Justitie heeft geleid tot een potpourri vol regels, die voor een deel fel betwist worden, tot in het Grondwettelijk Hof. Ook in die hervormingmolen zit bvb. het hof van assisen. “Maar assisen staat ingeschreven in de grondwet, dus je kan het niet zomaar afschaffen.” Het Grondwettelijk Hof heeft dit recent ook bevestigd en de hervorming moet nu opnieuw worden herzien en hervormd.

Willekeur

Christian Vandenbogaerde wil tot slot een vurig pleidooi houden voor het principe van de rechtstaat. “Het ergste is willekeur. De mensen begrijpen soms niet dat er – zoals dat dan heet – ‘procedureregels’ zijn. Ik hou niet van dat woord. Het zijn ‘rechtsregels’, en die moeten worden gerespecteerd, ongeacht over wie het gaat en in welke situatie ze van toepassingen zijn.” En hij verwijst kort naar de actualiteit: Sven Mary die in de zaak Salah Abdeslam een schending van de taalwet inroept, wat nogal vlug als een procedurefout wordt aanzien en waarover de Minister van Binnenlandse Zaken Jambon publiekelijk opperde dat de advocaat zich hier moest beperken tot het pleiten over de straf. Toch straffe taal voor een minister in functie. “En een vorm van gemakkelijk populisme”, aldus Vandenbogaerde. “Wanneer je rechtsregels anders invult naargelang de situatie (bvb een verdachte van terrorisme, pedofilie, verkrachting of moord ) krijg je regels die geen regels meer zijn.” De wet is er voor iedereen en is gelijk voor iedereen. We kunnen niet tolereren dat de wet niet goed wordt gerespecteerd door diegenen die de wet moeten toepassen.

Maarten Vanhee

Meer info over Rondom Prison op de blog van Rondom Prison.