Filip De Rynck, hoogleraar bestuurskunde aan de UGent, zou het op 15 maart in een goedgevuld Pand.A in Kortrijk niet over participatie hebben, “en toch heb ik het er constant over”, zal hij een aantal keer herhalen tijdens zijn lezing. Ook over de situatie in Kortrijk wou hij zich niet uitspreken, maar hier en daar weerklinkt toch een subtiele hint naar de lokale politiek.

De wispelturige kiezer

Want wat moet ze doen, de lokale politiek, en wat niet? En wat is de verhouding tussen Staat en Straat, zoals de titel van zijn uiteenzetting klinkt? Kernvraag voor De Rynck is de volgende: zijn de gemeenteraadsverkiezingen een hoogmis of begrafenis van de democratie? Hoe vermijd je, in de woorden van David Van Reybrouck, dat het Democratisch Vermoeidheidssyndroom de kop opsteekt?

Want verkiezingen, hoe je het draait of keert, die draaien nog steeds rond politieke partijen. Het vertrouwen in deze klassieke organen, nochtans de kern van onze democratie, schommelt tegenwoordig rond de 20 %. Dat is bedroevend. En wat zie je? Overal in Europa steken alternatieve bewegingen de kop op, zoals de Movimento Cinque Stelle in Italië of (La République) En Marche in Frankrijk. Politieke partijen verschrompelen, hebben angst voor de (wispelturige) kiezer en hebben steeds meer moeite om mensen te vinden die op hun lijst willen staan. “Je hebt de indruk dat je meer impact hebt als je niet op een lijst staat dan wanneer dat wel zo is”, zo strooit Filip De Rynck nog wat zout in de wonde.

Daadkracht

En ziedaar, de opkomst van de burgerbewegingen. Ze zijn diverser, jonger en bevatten meer vrouwen in hun rangen dan de klassieke partijen. En toch, nogmaals, op gemeenteniveau, ligt de macht op dit moment bij het College van Burgemeester en Schepenen. Wat met de gemeenteraad? “Wil ik mijn studenten het geloof in de democratie laten kelderen, dan stuur ik ze naar de gemeenteraad. Een zeer probaat middel.” Het is een fundamenteel probleem, zo stelt De Rynck, de kloof tussen ‘de amateurs’ (lees: de gemeenteraad) en de werkelijke macht. “Wie wil tegenwoordig nog raadslid zijn?” vraagt De Rynck. Retorisch, uiteraard.

Flickr.com – pasere (CC-NC-ND)

Ook over lokale afdelingen van de partijen is hij weinig optimistisch. “Ze volgen centrale instructies op” en zijn verveld tot machines die verkiezingen moeten organiseren. Verder valt er weinig dynamiek te bespeuren. Nu, met de gemeenteraadsverkiezingen in het vizier, kruipen ze uit hun hol, zo lijkt het wel.
Anderzijds halen schepenen hun legitimiteit ook niet langer uit hun partijkaart, maar door de dialoog die ze aangaan met de burger. Het is daaruit, aldus De Rynck, dat sterke politici hun (daad)kracht halen.

Kanteling

Als je in het achterhoofd houdt dat slechts 7 % van de publieke uitgaven gebeurt door stadsbesturen kan je je terecht afvragen welke impact dat bestuur dan eigenlijk heeft. “De echte lokale overheid is de Vlaamse Overheid.” Even een vergelijking: De stad Roskilde in Denemarken is ongeveer even groot als Kortrijk en heeft 2000 personeelsleden. In Kortrijk is dat nog niet de helft. Dat zegt voldoende.

Dan wordt het even technisch, met schema’s die aantonen dat lokale besturen omringd worden door vzw’s, autonome bedrijven, intercommunales en andere partners die het bestuur opschalen naar een regionaal niveau (zie ook de politiezones of de ziekenhuisnetwerken). De Rynck verwijst naar het indrukwekkende partnerschap van het klimaatproject Leuven2030, een vzw met ondertussen meer dan 200 leden. “Wil een stad nog iets doen aan complexe problematieken (en er bestaan geen andere meer), dan moet ze dat doen in samenwerking met partners.” En dat vergt een hele ommekeer, een kanteling die volop bezig is, maar een die, zo geeft hij fijntjes mee, niet elke politicus moeiteloos aankan. Een andere attitude is noodzakelijk, de interne organisatie moet worden aangepakt, net als de werking van de ambtenaren.

Hoeveel vertrouw je toe aan de burger?

Het 5e onderdeel van zijn lezing heet ‘Het belang van de publieke sector en kerntaken van de overheid’. Of anders gezegt: wat moeten stadsbeturen nog zelf doen? Wat laat ze aan de markt over, of aan de reeds vermelde burgerinitiatieven? De Rynck verwijst naar recente literatuur die hierop inspeelt: ‘Mensen maken de stad‘, ‘Doe-democratie‘, ‘Het klein verzet‘,… Het is ook voor Kortrijk een interessante discussie: hoeveel vertrouw je toe aan de burger? Want let wel: ook burgers moeten onderling overeen komen en elkaar overtuigen. En dat lukt zeker niet altijd en overal. “Er komt geen politicus aan te pas, en misschien is dat net democratie.” Hij verwijst naar Griekenland, waar burgers het beheer over bibliotheken zelf in handen namen. Als het écht moet, zouden wij spontaan het beheer overnemen van pakweg een bibliotheek, naast onze dagelijkse verplichtingen? “Er is nog steeds een verschil tussen wat burgers willen doen en wat ze moeten doen.”

Vervolgens worden de enthousiaste jonge veulens het podium op geroepen: de jongerenvertegenwoordigers en -voorzitters van Groen (Alexandra Gjurova), sp.a (Emile Declercq), Vlaams Belang (Wouter Vermeersch), CD&V (Anaïs De Bethune), N-VA (Giovanni Saelens) en Open VLD (Sheila Naghdipour) blikken terug op wat ze gehoord hebben. Het betrekken van de burger bij lokale politiek, daar kunnen ze zich in vinden: via stadsdebatten, Kortrijk Spreekt, het organiseren van leefstraten of burgercomités, of het geven van inspraak via sociale media. Maar er klinkt ook de roep om iedereen te bereiken, te luisteren naar de verzuchtingen van alle burgers.

Het laatste woord is aan Filip De Rynck. Een debat zoals dit vindt hij “een versleten vorm van democratie”, dat wou hij toch nog even kwijt. Maar hij wil vooral een pleidooi houden voor de gemeenschappelijkheid die mensen bindt op lokaal niveau, nl. de plaats waar ze wonen, en die band moet versterkt worden. Tegelijk mag de macro-solidariteit (sociale zekerheid) niet vervangen worden door teveel micro-solidariteit. “Het lokale niveau kan niet alles oplossen.”

Maarten Vanhee

De presentatie die Filip De Rynck gebruikte tijdens deze lezing vind je terug via SlideShare.

AGENDA

• Tine Hens (auteur van ‘Het klein verzet’) is key-note spreker tijdens de inspiratiebeurs Simplify Life: duurzaam leven in DEPART (Kortrijk) op zaterdag 2 juni.
  • een interview met Tine Hens mag je binnenkort op De Toekomstmakers verwachten.
• Carl Devos: Wat mogen we verwachten van de lokale verkiezingen 2018? – op zondag 27 mei (10u30) in ARhus, Roeselare (meer info)
• Herwig Reynaert: De gemeenteraadsverkiezingen in een wijzigende context – op woensdag 13 juni (19u30) in Vormingplus, Kortrijk (meer info)
• Nicolas Bouteca: de verkiezingsstrijd in Kortrijk – op woensdag 19 september – locatie in Kortrijk nog te bepalen