17 oktober, dat is elk jaar opnieuw de Dag van Verzet tegen Armoede. Om dit zichtbaar te maken worden traditioneel witte lakens uitgehangen, als een zichtbaar protest tegen armoede en sociale uitsluiting. In Menen bleef het daar – net als vorig jaar – niet bij. Een fijne samenwerking tussen verschillende culturele en sociale partners resulteerde in een poëzieproject en een tentoonstelling. Op 17 oktober moest je bij het sociaal-artistieke gezelschap De Figuranten zijn om het resultaat te zien.

We spraken nadien met enkele hoofdrolspelers van het poëzietraject, dat en route de parcours de naam ‘Soep zonder zout’ meekreeg. Wat we wel eens wilden weten: hoe verliep het proces en hoe kun je achteraf de impact van een dergelijk initiatief inschatten?

Leen Accou is vrijwilliger bij Vormingplus Midden- en Zuid-West-Vlaanderen en werd gevraagd voor de groeps- en procesbegeleiding, “maar voor het overige deed ik gewoon mee”, zo geeft ze meteen te verstaan. “Het was eens iets anders dan zelf cursus geven, waar ik zelf probeer iets duidelijk te maken aan mensen. Hier hebben de deelnemers mij veel bijgebracht.”

Eenzelfde teneur bij woordkunstenares Tine Moniek. “Meelopen met dit traject maakte mij als mens sterker. Het drukte me met de neus op de feiten. Het was confronterend en het liet me zoveel leren.” Tine nam de artistieke begeleiding voor haar rekening. “Ik werd gevraagd om een traject te lopen met een tiental mensen en om als dichterscollectief naar buiten te treden. En vooral: de mensen zouden zelf moeten schrijven. Natuurlijk zei ik daarop geen nee. Zelf ben ik enorm geëngageerd. Ik hou van echte mensen.”

Er stonden 5 sessies gepland. Leen keert terug naar het begin. “De eerste keer vertelden mensen hun persoonlijke verhaal. Tijdens het schrijven wisten de deelnemers de situatie waarin ze leven heel mooi te verwoorden. Mensen maken van alles mee in hun leven, en halen er toch de kracht uit om zich aan iets op te trekken.”

In de tweede bijeenkomst leerde Tine Moniek de deelnemers kennis maken met ‘de doos van de toekomst’, via een gedicht van Ester Naomi Perquin, “omdat iedereen mag dromen van een mooie toekomst. Hoe zou die doos er voor hen uitzien? Hoe wordt die doos geleverd? Maar bovenal: Wat zit er (hopelijk) in?” De keerzijde van de medaille kwam in een volgende sessie aan bod: wat mocht er niet in de doos zitten? “Ik ben er toen in geslaagd om iedereen individueel te laten schrijven. Dat was voor sommigen een sprong in de diepte, maar het is wonderwel gelukt. Vragen aan mensen die arm zijn om te schrijven over armoede en rijkdom, is heel confronterend. Het is alsof je aan een gedetineerde zou vragen om over vrijheid te schrijven. Of een zieke over gezond zijn. En toch krijg je niet de antwoorden die je zou verwachten; niemand wou geld in de doos van de toekomst vinden. Niemand dacht alleen aan zichzelf. Vaak had men het over ‘de hele wereld’ of over ‘iedereen’.  

Dat het een collectief gebeuren moest worden, daarvan was ook Ann Cael overtuigd. Ann was er vorig jaar ook al bij, maar de kans is groot dat je haar eerder aan het werk zag in een stuk van De Figuranten of dat ze, samen met Kenny Callens en Peter Holvoet-Hanssen, de boel op stelten zet met dat andere dichterscollectief, Vrijhaven. Maar dit was toch anders, vindt Ann. “Het was werken met een thema in het achterhoofd en een verhaal (de doos) als leidraad. Meestal werk ik toe naar een thema met een voorafgaande observatie.”

Wat wou ‘Soep zonder zout’ bereiken? Ann Cael wil dat mensen beseffen wat armoede is zonder dat je zelf tegen muren moet op botsen. Want het is een gezamenlijke strijd. En dat wilde het collectief niet alleen in figuurlijke zin, maar ook letterlijk uitdragen. “We moesten op het podium niet in ons eentje opkomen met ons verhaal. Nee, elk verhaal was van iedereen.”

En dan was er de directe aanloop naar 17 oktober. Tine noemt dit haar “puzzelweek”: een collage maken van alles dat werd geschreven, hier en daar kleine dingen toevoegend. “Daarna hebben we als groep twee weken gewerkt om de tekst naar voor te brengen. Dat is als collectief minstens even belangrijk. Ik vond het belangrijk dat we voortdurend samen op het podium stonden. Oorspronkelijk durfde niet iedereen individueel aan het woord te komen, maar uiteindelijk lukte dat toch, zonder een of andere druk of verplichting. Het was op dat moment dat we de naam van ons collectief vonden. Het zou ‘Soep zonder zout’ worden.

De gedichten die werden neergepend kregen hun avant première op woensdagnamiddag 17 oktober. Op straat fluisterden leerlingen van de Academie Muziek & Woord de gedichten in de oren van Menenaars. Maar eerder kon je de gedichten opmerken en lezen op affiches die door organisaties en scholen werden verdeeld en uitgehangen, her en der in het Menense straatbeeld.

Alles kwam samen bij De Figuranten, diezelfde 17 oktober ‘s avonds: de poëzie was een performance op het podium, maar hing ook aan de muren, als zeefdruk, het resultaat van een workshop. Soep werd bereid door vrijwillgers van Welzijnsschakel Grenslicht. De muziek kwam van Allegretto, de gelegenheidsband van LDS Allegro. 

Voor Leen zijn initiatieven zoals dit waardevol. “Mensen in armoede krijgen vaak te horen “je kan maar dat” of “je hebt maar dat”. Als je diezelfde mensen, zij die nooit pluimen krijgen, dan op een podium ziet staan, dan vind ik dat grandioos.” En dat er, vanuit de verschillende initiatieven in Menen, zoiets moois kan ontstaan, ook dat is waardevol. Meerwaarde creëren door samen te werken, heet dat dan.

Wat Ann Cael zal onthouden? “De warmte van de groep en de manier van werken. En de mooie woorden, die neem ik mee naar mijn volgende poëziewerk.”

Interview: Maarten Vanhee

Deze actie kwam tot stand door een fijne samenwerking van volgende partners: Welzijnsschakel Grenslicht, Cultuurcentrum De Steiger Menen, LDC Allegro – OCMW Menen, Academie voor Beeld, Muziek en Woord Stad Menen, Inloopteam het hoekhuis, CAW Zuid-West-Vlaanderen, De Figuranten, Psychiatrisch Centrum Menen, Uit de Marge vzw – Avondwerking ‘T KOT, Bibliotheek Menen, Stad Menen en Vormingplus MZW.

Lees hier de gedichten van het dichterscollectief ‘Soep zonder zout’.