Je hinkelt er van het ene in het andere land. Voor de meesten roept de wijk de Barakken in Menen het beeld op van een drukke winkelstraat waar je in het weekend over de koppen kan lopen. Maar voor de bewoners is het een woonwijk, met mooie en minder mooie kantjes. Een boeiende wijk, een stadsdeel in transitie. (bron: Eurometropolis News – 22 september 2018 – klik hier)
De Barakken: een bijzondere buurt in Menen
We bevinden ons in de Barakken, een bijzondere, levendige en volkse buurt in de grensstad Menen, letterlijk ingesloten tussen de Leie en de grens met Frankrijk. De Rijselstraat, de hoofdweg door de wijk, is wereldberoemd in de regio en vooral op zondagen erg druk door het winkeltoerisme. De Barakken heeft een bijzondere geschiedenis, die zijn stempel blijft zetten op hoe de Barakken als buurt nu bestaat.
De Barakken had zowel vroeger als nu het karakter van een ‘transitwijk’: e
en buurt die tot diep in de 20ste eeuw een sterke bloei kende door de dynamiek van de grensarbeid. Massaal veel Belgen trokken dagelijks de grens over naar de textielfabrieken in Roubaix en Tourcoing. Op zoek naar werk, naar een beter leven, weg van de armoede. Sommige maakten de reis elke dag vanuit hun dorp en stad, anderen vestigden zich in de Barakken om van daaruit de grens over te steken.
“Vroeger stonden hier rijen bussen, om textielarbeiders naar hun shift te brengen”, zegt Marianne Verhaeghe, geboren en getogen in de Barakken. “Ik heb nog heel duidelijk dat beeld, toen ik als kind met mijn moeder door de Rijselstraat liep. Die grensarbeiders waren goede klanten bij de bakkers en de slagers. De middenstand deed het uitstekend. Dat is beginnen keren in de jaren zeventig. Toen stonden er mettertijd nog drie bussen. En erna was het gedaan.” (bron: Eurometropolis News – 22 september 2018 – klik hier)
De Barakken is doorheen de tijd – mede door het wegvallen van de grensarbeid – geëvolueerd tot een sociaal broze buurt met heel wat uitdagingen. Het karakter van een transitwijk is nog steeds gebleven, de protagonisten zijn gewijzigd.
De wijk telt op vandaag een kleine 3000 inwoners, met meer dan 50 verschillende nationaliteiten en een grote concentratie aan kwetsbare groepen. De hoge bevolkingsdichtheid, de grote onderlinge sociale afstand, en de schaarse openbare ruimte dragen tevens bij tot het gebrek aan positieve ontmoetingskansen tussen mensen. Tegelijk is de wijk in volle ruimtelijke transitie, o.m. door de geplande Leiewerken, in kader van het internationale Seine-Scheldeproject.
De uitdagingen worden aangepakt. Sinds juni 2013 is er in de wijk de bewonersgroep De Barakkenaars actief, die al heel wat mooie en positieve initiatieven heeft genomen om het samenleven te bevorderen. De bewonersgroep wordt ondersteund door Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen (SO), die in de Barakken werkt aan leefbaarheid en tegen armoede. Ook diverse andere partners nemen initiatieven in de wijk, zoals het OCMW, Stad Menen, CAW, Kind en Preventie, de stedelijke jeugddienst en Uit De Marge, etc …
Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen en Vormingplus MZW sloegen begin 2017 de handen in elkaar om een versterkende werking te ontwikkelen in de Barakken (en bij uitbreiding Menen) met als wervende titel: BarakFutur – de verhalen van de Barakken.
BarakFutur – verhalen als levend erfgoed
Met Barak Futur ontdekten we een boeiende buurt met een apart karakter: een levendige en superdiverse, sociaal heel broze en bijzondere buurt, met veel uitdagingen en vooral ook heel veel kansen. Omwille van haar ontstaansgeschiedenis, haar functie als arbeiderswijk en haar karakter als ‘transitwijk’ is De Barakken niet onmiddellijk een plaats die wordt geassocieerd met historisch erfgoed.
Maar wat de Barakken ontbeert aan waardevol onroerend patrimonium compenseert ze ruimschoots op een immateriële manier net omdat de wijk een bijzondere geschiedenis heeft, en een heel diverse boeiende bevolking kent.
Wie de Barakkenaar is, is niet te vatten in één woord of één zin. Want de Barakken … dat is die superdiverse buurt van 50 verschillende nationaliteiten. Soms komen de Barakkenaars van ver, soms ook niet… in afstand gemeten welteverstaan. Van Bulgarije tot Canada, Marokko tot Patagonië, Limburg tot Oost-Vlaanderen, van Kortrijk tot Geluwe, van Menen tot de Barakken zelf. En iedere Barakkenaar met zijn of haar eigen karakter en verhaal.
Erfgoed is geen louter museaal gegeven of kan niet enkel worden gereduceerd tot een bezienswaardige plaats of spectaculair monument zonder besef van de plaats of context waarin het staat. De Barakken bewijst dat Erfgoed niet versteend hoeft te zijn, maar overal te vinden is – als je maar goed kijkt – en niet enkel opgebouwd is uit ‘bricks and mortar’.
Met BarakFutur haalden we levend en waardevol erfgoed bij de mensen zelf naar boven.
We gingen op zoek naar de vele verhalen die bij iedere Barakkenaar aanwezig zijn als levend erfgoed dat de buurt typeert. Oude en nieuwe verhalen, generaties lang overgeleverd, of persoonlijke verhalen van nieuwe bewoners. Verhalen vertellen nu eenmaal iets wezenlijks over wie we zijn, slaan bruggen en brengen zaken in beweging.
Met BarakFutur hanteerden we de methodiek van geleidelijkheid: we hielden rekening met de broosheid van de buurt en ontwikkelden stap voor stap BarakFutur. Zodat BarakFutur mét – en niet enkel vóór – mensen is.
Het was het zoeken naar een voedingsbodem in de buurt, en het creëren van een dynamiek om zicht te krijgen op de unieke geur en kleur van de Barakken. We gingen stap voor stap te werk…
BarakFutur – ‘Als de brug oren en ogen had’
In het najaar van 2017 gingen we van start met het verhaalproject ‘Als de brug oren en ogen had’. Deze titel verwijst naar de vele, schijnbaar verloren gegane verhalen die er over de Barakken te vertellen zijn. Die vaak enkel bewaard lijken te zijn in het ijzeren geheugen van de Leiebrug.
Rekening houdend met de broosheid van de buurt zochten we naar een voedingsbodem in de buurt, en creëerden we een eerste dynamiek om zicht te krijgen op de unieke geur en kleur van de Barakken.
- Met ‘Door het diafragma: De Barakken’, een workshop straatfotografie van Vormingplus MZW, trokken 12 fotografen onder leiding van kunstfotograaf Karel Waignein doorheen de Barakken en keken door het diafragma van hun fototoestel naar de Barakken.
- Er was een samenwerking met de basisschool VLAM, waar leerlingen aan de slag gingen met verf en sponsjes en zo hún verhaal vertelden van de Barakken, mocht de brug oren hebben. Met de tekeningen van de kinderen werkte Karel Waignein het mooie logo van BarakFutur uit.
Vanuit het voormalige Griekse Restaurant El Greco nodigden we uiteindelijk de Barakkenaars uit om hun verhaal te komen vertellen. We gingen op zoek naar die unieke, persoonlijke, grote en kleine verhalen, oude en jonge verhalen, van anciens en nieuwkomers, verhalen van horen zeggen.
- We sprokkelden verhalen van Barakkenaars die door woordkunstenares Tine Moniek verwerkt werden tot mooie fijne vertelsels over de Barakken en de Barakkenaars. “Geen grote levensverhalen, maar kleine typerende anekdotes”.
- De vertelsels werden bezorgd aan enthousiaste fotografen die in een workshop van Vormingplus MZW (‘Vertel een verhaal met foto’s’) de uitdaging aangingen om door de lens van hun fototoestel de verhalen te verbeelden met hun foto’s. Karel Waignein begeleidde deze workshop.
- De verhalen en de foto’s kwamen, samen met een interview met Waignein, terecht in een wekelijkse reportage in de Krant van West-Vlaanderen.
- Karel Waignein maakte portretten van Barakkenaars vanuit zijn artistieke concept ‘Colored Emotions’. Bij elk van die beelden schreef Tine Moniek een persoonlijk gedicht voor iedere geportretteerde.
Op zaterdag 28 oktober ’17 werden de gesprokkelde verhalen uit de Barakken tijdens een publieksmoment teruggegeven aan de Barakken: We vertellen de verhalen uit de Barakken.
Met dit verhaalproject kregen we een eerste voorzichtige inkijk in het wezen van de Barakken en haar bewoners. Dit was echter nog maar het begin.
BarakFutur zette verder in op het ontbloten van de ziel van de Barakken, met steeds meer partners. Wat kleinschalig begon, werd breder en wijder, en geleidelijk aan werd de identiteit van de Barakken verder ontrafeld, en wierpen we ook een blik op de toekomst. Want de Barakken zijn naast de som van vroeger en vandaag ook gewoon een later.
BarakFutur. De verhalen van de Barakken
‘De verhalen van de Barakken’ was in 2018 een volgende stap in het grotere geheel van BarakFutur. We bouwden verder op de resultaten en de gecreëerde dynamiek van het eerste verhaaltraject, en gingen dieper in op het unieke wezen van de Barakken.
We gingen op zoek naar de vele verhalen die bij iedere Barakkenaar aanwezig zijn, als levend erfgoed die de buurt typeert. Oude en nieuwe verhalen, generaties lang overgeleverd, of persoonlijke verhalen van Barakkenaars. En we zochten methoden om deze verhalen te vertellen.
Op die manier kregen verhalen een gezicht, en gezichten een verhaal. Via levend erfgoed een basis leggen voor een beter en een ander samenleven in de Barakken.
Verhalen werden gesprokkeld
- Zo trok schrijver-regisseur Frederic Dehaudt (CSA – Centrum voor Stedelijke Acupunctuur en winnaar van de Cultuurprijs 2018 in Menen) wekelijks op trektocht door de Barakken en sprokkelde hij verhalen recht uit het hart van de Barakken.
- Ook Tine Moniek sprokkelde verhalen, door met haar zomerproject Buurtturen samen met Barakkenaars naar de Barakken te turen.
Verhalen werden verteld
De gesprokkelde verhalen werden op verschillende manieren verteld, en zo teruggegeven aan de Barakkenaars en de Barakken.
Getuigen over de Barakken kwamen aan het woord tijdens de buurtgesprekken: publiekelijke, kleinschalige interviews in het voormalige Griekse restaurant El Greco in de Barakken. De getuigen waren oud, jong, superdivers, ancien en nieuwkomer. Ze vertelden oude verhalen uit de Barakken, actuele verhalen van het leven in de Barakken, verhalen van buurten van Herkomst, concrete gebeurtenissen, …
In de Krant van West-Vlaanderen verschenen er door Frederic Dehaudt uitgeschreven portretten van Barakkenaars.
Fotografen keken tijdens de fotocursus ‘De verhalen van de Barakken in beeld‘ van Vormingplus MZW samen met docent kOen moerman door de lens van hun fototoestel naar de Barakken. De jongeren van Avondwerking ‘T KOT keken ook naar hun buurt, en maakten een filmpje over het leven in de Barakken.
Fragmenten van verhalen kwamen door de collega’s van erfgoed zuidwest terecht in ‘de verhalenfichebak’ van de Barakken.
En Ernest Verscheure en Emiel Verbanck maakten samen met Barakkenaars de verhalenatlassen van de Barakken.
Het verhaal van de Barakken werd geschreven
Finaal werd alle verhalen door Frederic Dehaudt gebundeld in een verteltheater: de verhalen van de Barakken.
BarakFutur. Barakkenaars luisteren samen naar de Verhalen
BarakFutur was niet alleen sprokkelen en vertellen van verhalen, maar ook en vooral Barakkenaars op verschillende momenten samenbrengen om te luisteren naar elkaars verhalen.
Zo luisterden we een eerste keer naar de verhalen van de Barakken op 28 oktober ’17 tijdens ‘We vertellen de verhalen uit de Barakken’ en werd op Erfgoeddag (21 april 2018) het ‘Museum voor 1 Dag van de Barakken’ geopend.
We sloten op zondag 30 september 2018 BarakFutur (voorlopig) af tijdens Love on the Bridge – De Verhalen van De Barakken en nog eens op 8 november met ‘De verhalen van de Barakken‘ bij CC De Steiger met het volgende programma:
- Expo ‘De verhalen van de Barakken’ door Nicolas VAN Elslander (Michel! vzw).
- Foto-expo ‘De Barakken in beeld’ n.a.v. de Vormingplus MZW-fotocursus waar fotografen onder leiding van visueel kunstenaar kOen moerman, door de lens van hun fototoestel naar de Barakken hebben gekeken.
- Verteltheater ‘De verhalen van de Barakken’ door Frederic Dehaudt (CSA – Centrum voor Stedelijke Acupunctuur).
En wie weet sluiten we nog eens af?
Valt er een slot te zetten op verhalen uit een buurt?
BarakFutur. Het werk van velen
Samen met velen werd BarakFutur vormgegeven:
Karel Waignein – Photographer, Jan Wielockx (Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen), Kurt Declercq (Vormingplus MZW), Tine Moniek, Marianne Verhaeghe en de bewonersgroep De Barakkenaars, Jonathan Eggermont (Uit De Marge vzw) en de jongeren van Avondwerking ‘T KOT, fotograaf kOen moerman, Amir Turayev (Amiracle – Video Productions & Photography), Frederic Dehaudt (CSA – Centrum voor Stedelijke Acupunctuur), Nicolas VAN Elslander (Michel! vzw), Tijs De Schacht en Lieze Neyts (erfgoed zuidwest), Chiel Vandenberghe en collega’s (Cultuurcentrum De Steiger Menen) en Tom van Ryckeghem.
En laat ons zeker niet het grote engagement vergeten van de vele vrijwilligers tijdens de kleine en grote evenementen van BarakFutur, de cursisten van de fotocursussen, de verhalenvertellers en de vele Barakkenaars en sympathisanten die kwamen luisteren naar de verhalen, …
BarakFutur. Bronnen van informatie
Barak Futur was een initiatief van Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen,Vormingplus MZW, Karel Waignein – Photographer, CSA – Centrum voor Stedelijke Acupunctuur, Avondwerking ‘T KOT (Uit De Marge), Michel! vzw en erfgoed zuidwest.
BarakFutur kwam mede tot stand dankzij de financiële ondersteuning van het Stadsbestuur Menen, Provincie West-Vlaanderen, Streekfonds West-Vlaanderen en de regionale erfgoedcel zuidwest. Dank daarvoor!
Tekst: Kurt Declercq – stafmedewerker Vormingplus MZW
De Toekomstmakers: een blog van Avansa MZW 