Interview met Conny Vercaigne en Lucas Vandenbussche over het burn-out-forumtheater

‘De kanarie in de koolmijn’ heet het project rond burn-out dat de voorbije maanden in relatieve stilte van start ging. Maar schijn bedriegt; een groep mensen met burn-out-ervaring werkte in het voorjaar aan het schrijven van een theaterscript. Een (deels) andere groep bereidt zich nu al enkele maanden voor om het stuk dit najaar op te voeren op een 6-tal plaatsen in Zuid- en Midden-West-Vlaanderen. 

Conny Vercaigne, stafmedewerker bij Vormingplus, ondersteunde de groep. Want werken met mensen die soms nog volop in een burn-out zitten, is niet evident. “Wanneer mensen met een eigen verhaal aan de slag gaan, ligt dat gevoelig. Dat raakt, is kwetsbaar en vraagt dus zorg.”

Waarom gaat Vormingplus met dit thema aan de slag? “We zetten al jaren in op vormingen om mensen te leren omgaan met stress en om grenzen te stellen. Dat is heel belangrijk, maar het is niet voldoende. Je kunt vaardigheden ontwikkelen om met stress om te gaan, maar als men je dagelijks op een rollercoaster zet gaat er toch iets knappen. Dan gaat het verder dan een puur individueel probleem.

We zien meer en meer mensen bij ons vorming volgen die uit het economische systeem vallen. Dat zijn mensen uit verschillende geledingen van de maatschappij. Voor ons is dat een weerspiegeling van wat zich in de samenleving voordoet en een extra impuls om met het thema iets te doen. Ik denk dat het belangrijk is om de verschillende gezichten van burn-out te laten zien, en hoe divers die zich toont in onze samenleving.”  

Vergis je niet: de voorstelling wordt geen klassiek theater. Er bestaat een naam voor, zelfs twee: forumtheater of inspringtheater. Deze vorm van interactief theater ontstond in de jaren ’70 in Brazilië en kende sindsdien wereldwijd navolging. Maar wat mag je precies verwachten, en waar zit het verschil met klassiek theater? Lucas Vandenbussche, theatermaker, coördinator van Tink Tank Performances en begeleider van dit traject, kan er ons meer over vertellen.

Forumtheater is geen klassiek theater. Wat is het verschil?

“Eenvoudig gezegd: als je na een klassieke theatervoorstelling een glas gaat drinken in de foyer, doe je dat voor het plezier om samen een glas te gaan drinken, met de mensen waarmee je naar het stuk bent gaan kijken. Als je bij forumtheater iets gaat drinken, is het omdat het nodig is (lacht). Want forumtheater is een andere manier van kijken. Je bent geen spectator, maar een spectactor, geen toehoorder maar een medestander. Allereerst omdat je meestal iets te maken hebt met het onderwerp van het theater: een vage of een concrete herkenning uit je eigen leven of uit dat van iemand uit je omgeving. Er is dus veel meer een homogene groep. Ten tweede omdat jijzelf of iemand uit de groep iets kan wijzigen aan het script en aan de gang van zaken op de speelvloer. Op die manier ben je geëngageerd en er emotioneel meer bij betrokken.

Je kijkt in functie van wat je zelf zou kunnen veranderen?

Ik leg op voorhand het verloop van de voorstelling uit. We spelen afzonderlijke scènes van telkens 1,5 à 3 minuten. In elke scène zit een dilemma. Ik geef een voorbeeld. We zien een koppel ’s morgens aan de keukentafel. De vrouw is geërgerd omdat de man al nachtenlang niet kan slapen en niet kan stil liggen in bed. Hij zit wellicht in het eerste stadium van een burn-out en zegt hoe machteloos hij zich voelt tegenover zijn vrouw, hij kan niets meer goed doen. Op dat punt breek ik die scène af. Wat doe je dan, als vrouw van zo’n man? Zeg je niets of geef je jouw ergernis prijs? En wat doe je als man? Ga je huilen, of luister je naar je vrouw? In zo’n scène zitten één of meerdere dilemma’s.

Na elke scène vraag ik aan het publiek: is deze scène herkenbaar? En daarna: is er iemand die de situatie zou kunnen verbeteren? En welke gesuggereerde verbetering het ook is: ze gaat uit van het individu dat denkt dat hij of zij de situatie kan verbeteren. En dan weet die persoon dat zij of hij naar voor kan komen, een applaus zal krijgen van de groep en dan eigenlijk een acteur of een personage op de speelvloer kan vervullen.”

Krijgt elke oplossing uit het publiek automatisch een plaats in de herwerkte scène?

“Ik reken daarvoor op de wijsheid in de groep (het publiek en de spelers samen). Ik ben de moderator, een soort medium. Ik probeer mensen te doen praten en hen een mening te doen geven. Ik ben de ceremoniemeester die ervoor zorgt dat de meningen naast elkaar komen te staan en vergelijkbaar worden. Het kan zijn dat toeschouwer A een acteur X vervangt en dat ik hoor dat er een stilte is in de groep. Dan vraag ik aan de groep: is iedereen akkoord met wat hier gebeurt? Meestal vraag ik ook aan de persoon die is ingesprongen: heb je jouw ding kunnen doen? Of ik vraag aan de acteur die de oorspronkelijke scène speelde: heb je het gevoel dat de situatie voor jou is verbeterd? Dat kan ik ook aan het publiek vragen. En zo kan er een nieuwe inspringer komen die een andere praktijk inbrengt, meestal voortbouwend op het oorspronkelijke script.

Is het de bedoeling dat er aan het einde van de voorstelling een oplossing gevonden wordt?

Ik wil mensen laten reflecteren en nadenken. Ik wil dat ze eerst en vooral zien hoe burn-out gebeurt. En als verschillende mensen in het publiek inspringen in dezelfde scène, krijgen we met zijn allen verschillende praktijken te zien die naast elkaar staan. De toeschouwers kunnen dan beseffen hoe hij/zij het in de eigen reële situatie zou aanpakken. En dat er ergens een verandering in de realiteit terecht komt. We zoeken niet het ideaal, wel wat mogelijk is”

Hoe kom je tot de scènes die gespeeld worden?

“De scriptgroep kwam zeven keer bijeen. In eerste instantie hebben we in groep gebrainstormd: wat zijn de verschillende aspecten die allemaal met burn-out te maken hebben? Dat kan zijn: single zijn, naar je werk gaan, naar een dokter gaan die je niet begrijpt,… Dat is het eerste niveau, het microniveau, de individuele ervaring. Dan is er het mesoniveau: ik ga naar de dokter en die luistert niet goed, of die wil mij meteen pillen voorschrijven. Het macroniveau zijn de normering in de maatschappij en de mentaliteit van de mensen.

Al die aspecten kwamen aan bod tijdens die brainstorm, al zie je uiteraard een vertekening als je groep voornamelijk bestaat uit mensen die persoonlijk met burn-out te maken hebben of hadden. Op het vlak van mentaliteit en beleid hebben we een duwtje moeten geven om ook dat aspect er in te brengen, al komt het soms ook impliciet aan bod in een persoonlijk verhaal.

Tijdens de volgende bijeenkomsten hebben we stap voor stap die aspecten besproken. Ik kreeg aanzetten van de scriptgroep; particuliere verhalen op basis waarvan ik tijdens de week dialogen heb geschreven. Ik moest twee zaken doen: enerzijds het verhaal focusen op het dilemma dat erin zat en anderzijds het particuliere universeler maken, zodat het niet herkenbaar was. Mijn aanzetten werden de week erop besproken en heel vaak kritisch gecorrigeerd.”

Vormingplus en partners willen met dit project burn-out uit de puur individuele sfeer halen. Er moet maatschappelijk iets veranderen. Is inspringtheater een aanklacht tegen de maatschappij?

“Het is geen aanklacht. De grondlegger van het forumtheater, Augusto Boal, speelde in de jaren ’60-’70 in Brazilië strijdtheater, een aanklacht tegen de militaire junta. Maar hij heeft geleerd dat het anders moest. Forumtheater is de realiteit herspelen en er een nieuw beeld van maken. Met forumtheater reflecteren we over die realiteit én dromen we. Maar we brengen de realiteit bij de droom. Forumtheater maakt zowel de realiteit als de droom bewust. En ook bespreekbaar tussen de mensen. Het gaat in tegen taboe’s die de gang van zaken in gemeenschap stagneren. Het is ‘rehearsal for reality’, een repetitie voor verandering. Een aanklacht verandert bijna niets. Het moet over de actie en de verandering gaan. En dat gebeurt vanuit de modus van verandering die aanwezig is bij de mensen in de zaal. Afhankelijk van het publiek krijg je telkens andere oplossingen. Het schrijven van het script gaat in zekere zin verder tijdens de voorstelling.”

 

Interview: Maarten Vanhee

Het interactief theater over burn-out wordt gespeeld op…

• donderdag 7 november (20u) in SWOK, Staden
• dinsdag 12 november in CC Gildhof (20u), Tielt
• dinsdag 26 november in OC De Schouw (20u), Lichtervelde
• donderdag 28 november (20u15) in OC De Stekke, Moorsele
• woensdag 4 december (20u) in CC Het SPOOR, Harelbeke

Volg het burn-outproject ‘De kanarie in de koolmijn’ via burnoutkanarie.be. ‘De kanarie in de koolmijn’ wil met forumtheater de maatschappelijke oorzaken van burn-out onderzoeken en aanpakken. Dat doen de spelers van de voorstelling samen met het publiek, dat zo mee oplossingen aanreikt in de strijd tegen burn-out.