Eva Waeyaert was tot september 2019 loopbaanbegeleider bij de socialistische vakbond ABVV, voor de provincie West-Vlaanderen. Ze luisterde de voorbije jaren naar mensen uit alle sectoren en zette hen op weg naar het maken van betere loopbaankeuzes. Iedere situatie en iedere persoon is anders, maar wat ze wel kan zeggen: het aantal burn-outs is de laatste jaren zeker gestegen. En daar zijn volgens haar ook maatschappelijke oorzaken voor.

Is burn-out vooral gerelateerd aan een job?

Werkstress is de eerste ‘knager’ waar mensen alle controle lijken te verliezen. De thuissituatie en de werksituatie zijn de twee fronten die er samen voor zorgen dat het echt moeilijk wordt, maar de meeste mensen vinden de druk op het werk echt wel de dooddoener.

Tijdens een gesprek ga ik vaak jobcraften, een techniek waarbij we proberen inzicht te krijgen in iemands job. Mensen geven mee wat hun grootste taken zijn, welke de kleinere en sporadische taken. Daarna spreken we over energieverbranders en -gevers. Dat kunnen taken zijn, maar ook de omgeving, bepaalde personen, een gevoel,… We visualiseren dit op een groot blad en bekijken de eventuele oplossingen: kan je een taak doorgeven aan een collega? Kan je bureau op een andere plaats staan? Is het mogelijk om meer betrokken te worden?
Zo bekomen we een voorstel waarmee de persoon naar de werkgever kan gaan: constructief en oplossingsgericht, waar hij mee heeft over kunnen nadenken. Het gevoel een keuze te kunnen maken kan veel doen voor ons geluksgevoel. En de werkgever is blij – tot nu toe toch – dat de werknemer constructief mee denkt en blijkbaar gemotiveerd is om terug te komen. Het biedt een eerste aanzet tot een goed gesprek over grenzen.

Hoe omschrijven mensen hun burn-out?

‘Ik kan niet meer’: dat is het meestal het gevoel dat terugkomt. De redenen daarvoor zijn soms heel moeilijk te benoemen. Ik had meestal wat tijd nodig om te kunnen benoemen waar mensen de grens waren overgegaan, want mensen met burn-out kennen die niet altijd goed. We kunnen als mens voorbij een grens gaan zonder er onmiddellijk negatieve effecten van te ondervinden. Het is meestal door jaren of maanden over die grens te gaan dat we merken dat de batterij helemaal leeg is, dat het niet meer gaat. Dus het is vaak niet eenvoudig om te zeggen wat er precies voor heeft gezorgd dat iemand in een burn-out terecht komt.

Hangt het risico op burn-out hoofdzakelijk af van het karakter van iemand?

Gedeeltelijk wel. Het ene karakter is er vatbaarder voor dan het andere: mensen die heel verantwoordelijk en perfectionistisch zijn, die van nature meer piekeren, zullen sneller die grens overschrijden. Zij willen een bepaald niveau halen dat vaak hoger ligt dan er verwacht wordt door anderen. Wie zich minder druk maakt over wat de baas vindt, zal minder beïnvloed zijn door de externe druk en dus ook meer zijn eigen grens beschermen.

Het is dus deels persoonlijk, maar het is wel de situatie die mensen richting een burn-out duwt. Hoe vaak gebeurt het niet dat mensen moeilijk kunnen communiceren op het werk, met de leidinggevende of collega’s, wanneer ze niet kunnen aangeven wanneer iets te veel gevraagd is. Niet iedereen kan even gemakkelijk “nee” zeggen. Dat kan echt een bron van frustratie zijn. Het gevoel dat je ergens alleen voor staat maakt het altijd zwaarder.

Praat met elkaar: het is een van de grootste oplossingen en we kunnen het allemaal leren. Een werkgever moet kunnen aangeven wat hij mag verwachten van de werknemer. En die moet kunnen zeggen: tot daar en niet verder. Die communicatie loopt vaak heel moeilijk; veel werknemers hebben het gevoel dat ze niet in een positie zitten om “nee” te zeggen.

De leidinggevende speelt dus een cruciale rol?

Een goede leidinggevende maakt echt het verschil, ook wanneer de werknemer na burn-out terugkeert. Een goede leidinggevende geeft mensen het vertrouwen dat ze kunnen en mogen terugkeren. Een slechte doet mensen beslissen nooit meer terug te keren.

Het is niet vanzelfsprekend om leidinggevende te zijn. Je moet positief autoritair zijn en toch aanspreekbaar, dat is geen gemakkelijk evenwicht. Ik heb een paar diensthoofden gezien die in burn-out terecht kwamen. Ze waren tussen twee vuren terecht gekomen, bijvoorbeeld omdat de organisatie allerlei veranderingen doormaakte, maar waar die diensthoofden niet altijd akkoord mee waren. Het is niet evident om die brug te zijn tussen organisatie en personeel.

Hoe gaat een leidinggevende het best om met een werknemer die uit burn-out terugkomt?

Het is niet nodig om de teruggekeerde werknemer hard te bevragen. Ook die wil een constructief gesprek. Wat zijn de oorzaken, maar vooral: wat zijn de oplossingen? Je wil als leidinggevende in gesprek kunnen gaan om vragen te beantwoorden zoals: wat kunnen wij doen om de terugkeer te vergemakkelijken? Wat heb je nog nodig? Wat kunnen we doen om dit te voorkomen? Zijn er zaken waar we moeten over praten? Heb je een vertrouwenspersoon nodig binnen het bedrijf?

Wat kan er maatschappelijk anders om burn-out tegen te gaan?

Mensen mogen wat zachter worden. Voor de ander en vooral voor zichzelf. We geven anderen gemakkelijk goeie raad om het wat rustiger aan te doen, voor onszelf doen we dat bijna nooit. We eisen heel veel van onszelf.
We kunnen heel, heel venijnig reageren op iemand die niet werkt, ook al is het omwille van ziekte. En dat is iets dat maatschappelijk gedragen is. Ik heb de indruk dat dit in West-Vlaanderen misschien nog harder bekeken wordt dan elders.

Werk als bewijs van succes?

In een zekere zin wel. Het gaat niet meer over gelukkig zijn, maar over geslaagd zijn. Dat is iets dat we bespreken tijdens een loopbaanbegeleiding: wanneer ben je gelukkig? Wanneer voel je je goed? En daar is het vele werk vaak de stoorzender. Dat is jammer, want een mens is zoveel méér dan zijn job. Veel mensen beseffen wel dat voltijds werken én kinderen hebben én nog willen weggaan, te veel is. Maar beslissen om minder of anders te werken, daar staan velen vaak raar van te kijken. Een beetje meer zelfzorg, dat is nog het belangrijkste: de zorg die we hebben voor familie, vrienden, werk,… ook in jezelf steken.

Interview: Maarten Vanhee

Volg het burn-outproject ‘De kanarie in de koolmijn’ via burnoutkanarie.be. ‘De kanarie in de koolmijn’ wil met forumtheater de maatschappelijke oorzaken van burn-out onderzoeken en aanpakken. Dat doen de spelers van de voorstelling samen met het publiek, dat zo mee oplossingen aanreikt in de strijd tegen burn-out.